serwis komputerowy, odzyskiwanie danych

Skuteczność nadpisywania danych jako metody niszczenia informacji



Streszczenie



Skuteczność nadpisywania danych jako metody niszczenia informacji W niniejszym opracowaniu poruszono tematykę skuteczności nadpisywania danych jako metody niszczenia informacji i jej odporności na późniejsze próby odzyskiwania danych lub analizy śledczej. W kontekście konieczności ochrony poufnych i wrażliwych danych przed dostępem niepowołanych osób prawidłowe nieodwracalne usuwanie informacji jest ważnym elementem cyberbezpieczeństwa, jednak spośród skutecznych metod niszczenia danych można wybrać metodę najbardziej uzasadnioną względami ekonomicznymi lub najmniej uciążliwą dla środowiska naturalnego. Celem pracy jest rozważenie, w jakich sytuacjach i pod jakimi warunkami taką metodą może być nadpisywanie danych.

Poniżej zdefiniowano pojęcia odzyskiwania i niszczenia danych, a także przedstawiono metody niszczenia danych poprzez fizyczne uszkodzenie lub zniszczenie nośnika. Dalej opisano podstawowe zasady działania dysków twardych oraz nośników półprzewodnikowych wykorzystujących układy pamięci typu Flash-NAND ze szczególnym uwzględnieniem fizyki zapisu i odczytu informacji. Omówiono proponowane w literaturze metody i potencjalne możliwości odzyskiwania nadpisanych danych z uwzględnieniem ich fizycznych i technicznych ograniczeń oraz zagrożenia zakłócenia poprawnej pracy programów nadpisujących dane. Opisane zostały dotychczasowe osiągnięcia w zakresie odzyskiwania danych niezależnie od dysku z wykorzystaniem specjalistycznych urządzeń, a także wskazane zostały kierunki rozwoju technologii dysków twardych i elektronicznych nośników danych.



Podstawowe informacje o przechowywaniu danych cyfrowych.



Nośniki danych.



Nośnikiem danych jest każdy przedmiot pozwalający na przechowywanie informacji w sposób umożliwiający późniejsze jej wierne odtworzenie. Pierwszymi nośnikami danych były karbowane kawałki drewna, gliniane tabliczki, zwoje papirusu, sznurki z węzełkami itd. Pojawienie się możliwości utrwalania informacji w inny sposób, niż jej zapamiętanie znacznie ułatwiło i przyśpieszyło rozwój cywilizacji. Ważnym przełomem w historii nośników danych było wynalezienie druku, który pozwolił na łatwe i tanie powielanie i rozpowszechnianie informacji. Jednak zarówno księgi przepisywane ręcznie przez klasztornych skrybów, jak i masowo drukowane są nośnikami analogowymi, które zrozumieć może tylko człowiek. (...)

Podstawowe informacje o logicznej organizacji danych. Poziomy adresacji.



Współcześnie dane cyfrowe przechowywane są w plikach zorganizowanych w strukturach logicznych. Struktury te zwykle widziane są przez użytkownika w formie drzewa katalogów niekiedy nazywanych folderami. Struktury logiczne zarządzane są przez systemy plików. Jednak nie zawsze tak było. W początkach techniki komputerowej dane były zapisywane i adresowane bezpośrednio w adresacji fizycznej nośników. Ciężar odnalezienia właściwych danych spoczywał na operatorze. To właśnie dlatego taśmy i karty perforowane często były opisywane w sposób czytelny dla człowieka, a niekiedy nawet zawierały pełne powtórzenie zakodowanej w nich informacji. (...)

Wolne i zajęte miejsce.



Jednym z podstawowych zadań systemu plików jest ochrona już zapisanych danych przed przypadkowym uszkodzeniem przez zapisanie w tym samym miejscu innej informacji. To właśnie system plików wie, które fragmenty zarządzanego przezeń obszaru nośnika są zajęte, a które są wolne i mogą przyjąć kolejne informacje. Jeśli obszar wolnego miejsca jest zbyt mały, by przyjąć kolejną porcję informacji, system zwróci komunikat informujący o niewystarczającej ilości wolnego miejsca na dysku (partycji). Ilość wolnego miejsca można zwiększyć poprzez usunięcie (skasowanie) informacji już znajdującej się na nośniku. (...)

Utrata i odzyskiwanie danych.



Odzyskiwanie danych to zespół czynności zmierzających do odzyskania informacji, do której został utracony dostęp przy pomocy zwykłych środków systemu operacyjnego, w przypadku, gdy nie istnieje jej użyteczna kopia zapasowa. Przywrócenie danych z wykorzystaniem istniejącej kopii zapasowej nie jest odzyskiwaniem danych, a rutynową procedurą wykonywaną przez administratorów systemów. W przypadku istnienia sprawnej kopii zapasowej i jej pozostawania w dyspozycji obcego dysponenta żadna procedura niszczenia danych nie może być uznana za skuteczną. Dopiero w przypadku odpowiedniego zniszczenia wszystkich istniejących kopii informacji można uznać, że ta informacja została zniszczona. (...)

Niszczenie danych.



Niszczenie danych polega na podjęciu takich działań, aby odzyskanie niszczonej informacji nie było w przyszłości możliwe żadnymi środkami. Podejmowanie działań w celu nieodwracalnego zniszczenia informacji nie musi wynikać z zamiaru zniszczenia dowodów działań nielegalnych lub nieetycznych. Może być ono podyktowane ochroną interesów właściciela tych danych, a także wymogami organizacyjnymi lub prawnymi związanymi np. z ochroną danych osobowych. (...)

Podstawowe informacje o zapisie magnetycznym w dyskach twardych



Ogólne informacje o budowie dysku twardego



Dysk twardy jest energoniezależnym (nieulotnym – niewymagającym stałego zasilania dla podtrzymania stanów logicznych) nośnikiem danych wykorzystującym do przechowywania informacji zapis magnetyczny na jednym lub wielu talerzach zamkniętych w obudowie. W początkach pamięci masowych tego typu obudowy były otwierane, a talerze mogły być wyjmowane i przenoszone do innych napędów. Obecnie otwarcie obudowy zwanej też hermoblokiem i ingerencja w podsystem mechaniczny dysku twardego jest równoznaczna z jego nieprzydatnością do dalszej eksploatacji. Operacje tego typu są zazwyczaj wykonywane tylko przez wyspecjalizowane laboratoria w celu odzyskania danych z niesprawnego nośnika. (...)

Fizyczne właściwości warstwy magnetycznej w dyskach twardych i proces jej przemagnesowania



Dane w dyskach twardych przechowywanie są w cienkiej warstwie magnetycznej pokrywającej obie powierzchnie wszystkich talerzy. Od fizycznych właściwości materiałów, z których jest wykonana ta warstwa uzależnione są parametry zapisu i odczytu sygnału, możliwa do uzyskania gęstość zapisu informacji, trwałość i odporność przechowywanego zapisu na czynniki zewnętrzne, takie jak zewnętrzne pole magnetyczne lub temperatura. Właściwości warstwy magnetycznej wpływają również na możliwość wystąpienia błędów podczas odczytu lub zapisu danych.(...)

Fizyczna organizacja danych na powierzchni dysku twardego, adresowanie danych i zarządzanie defektami



Dysk twardy przechowuje informację na powierzchniach talerzy magnetycznych, na których utworzone są koncentryczne ścieżki podzielone na sektory. W celu uniknięcia zjawiska mimośrodowości, ścieżki i sektory tworzone są pod koniec procesu produkcji, już po mechanicznym złożeniu dysku. Proces tworzenia struktury ścieżek i sektorów na powierzchni nośnika nazywany jest formatowaniem niskopoziomowym.(...)

Sposób fizycznej reprezentacji stanów logicznych



Aby było możliwe przesyłanie lub przechowywanie jakiejkolwiek informacji, konieczne jest określone powiązanie stanów logicznych z fizycznym stanem medium. Metody reprezentacji stanów logicznych można podzielić na dwie grupy: z powrotem do zera (RZ – Return-to-Zero) i bez powrotu do zera (NRZ – Non-Return-to-Zero). (...)

Digitalizacja sygnału magnetycznego i metody kodowania



Odczytywany przez głowice sygnał magnetyczny jest sygnałem analogowym. Analogowa natura sygnału jest podstawą przekonania, że jego dokładna analiza może pozwolić na ustalenie poprzedniego stanu logicznego domeny. Często cytowany przykład z pracy Petera Gutmanna mówi, że jeżeli 0 zostanie przemagnesowane do logicznej jedynki, to w rzeczywistości osiągnie wartość 0,95, zaś przemagnesowanie jedynki na jedynkę wzmocni sygnał do poziomu 1,05. Sama analiza tego typu wymagałaby przechwycenia sygnału bezpośrednio z bloku głowic magnetycznych przy pomocy oscyloskopu, użycia mikroskopu sił magnetycznych lub podobnej aparatury.(...)

Metody odczytu sygnału magnetycznego



W najstarszych dyskach twardych gęstość zapisu danych była niewielka, a zmiany polaryzacji powierzchni dawały wyraźne i precyzyjne impulsy sygnału. Przy odczycie sygnału wystarczające było wykrywanie szczytów tych impulsów (peak-detection). Stosowanie tej metody wymaga, by amplituda sygnału była wyraźnie wyższa od poziomu szumu. W miarę wzrostu gęstości zapisu rośnie znaczenie zakłóceń występujących pomiędzy kolejnymi impulsami – tzw. interferencji międzysymbolowej (Inter Symbol Interference - ISI) oraz zmniejsza się odstęp sygnału od szumu. Konieczne staje się stosowanie coraz czulszych detektorów lub odpowiednie wzmocnienie sygnału. (...)

Podstawy działania serwomechanizmu dysków twardych.



Podstawy serwomechanizmu współczesnych dysków twardych sięgają początku lat '70 poprzedniego stulecia, gdzie w konstrukcjach IBM 330 Merlin Drive oraz IBM 3340 Winchester po raz pierwszy w podsystemie serwomechanizmu zastosowano zamkniętą pętlę sprzężenia zwrotnego. Pętla sprzężenia zwrotnego wykorzystuje zamieszczoną na ścieżkach informację serwo do kontroli aktualnego położenia głowicy.(...)

Pozycjonowanie bloku głowic magnetycznych we współczesnych dyskach twardych.



Począwszy od przełomu lat '80 i '90 ubiegłego wieku do pozycjonowania bloku głowic magnetycznych w dyskach twardych powszechnie stosowane są silniki liniowe zbudowane z cewki umieszczonej pomiędzy dwoma magnesami stałymi. Po przeciwnej stronie bloku znajduje się zespół głowic magnetycznych. Całość umieszczona jest na osi, która pozwala na ruch obrotowy bloku. Magnesy są przymocowane na stałe do obudowy dysku twardego zazwyczaj za pomocą śrub lub nitów.(...)

Silnik i sterowanie prędkością obrotową.



Silniki elektryczne są urządzeniami służącymi do zamiany energii elektrycznej na pracę mechaniczną. Podstawą ich budowy są dwa elementy: nieruchomy stojan (stator) oraz obracający się wirnik (rotor). Na jednym z nich umieszcza się uzwojenia, a na drugim magnesy stałe. Możliwe jest umieszczenie wirnika wewnątrz stojana lub stojana wewnątrz wirnika. Powodowane zmianami prądu przepływającego przez uzwojenia zmiany pola elektrycznego w pochodzącym od stałych magnesów polu magnetycznym wymuszają obrót wirnika względem stojana.(...)

Zapis prostopadły



Krótko po 2000 r. producenci dysków twardych osiągnęli kres możliwości dalszego zwiększania gęstości zapisu informacji przy stosowanej wówczas metodzie zapisu równoległego (podłużnego). Wzajemne oddziaływania pomiędzy poszczególnymi domenami magnetycznymi powodowały, że dalsze zmniejszanie rozmiarów domen i zwiekszanie gęstości ich upakowania na powierzchni talerza skutkowałoby obniżeniem jakości danych oraz wzrostem ryzyka ich uszkodzenia lub utraty. Jedną z najpoważniejszych przeszkód uniemożliwiających dalsze zwiększanie gęstości zapisu równoległego jest zjawisko superparamagnetyzmu. (...)

SMR – zapis gontowy.



Shingled Magnetic Recording – gontowy (dachówkowy) zapis magnetyczny, to technologia wykorzystująca fakt, że głowica odczytująca jest w stanie odczytać o wiele węższą ścieżkę niż zapisuje głowica zapisująca. Zwiększenie gęstości zapisu uzyskiwane jest przez częściowe nadpisanie sąsiedniej ścieżki. Zapis kolejnych ścieżek odbywa się z przesunięciem w stosunku do poprzednich odpowiadającym szerokości głowicy odczytującej.(...)

Podstawowe informacje o przechowywaniu danych w nośnikach półprzewodnikowych.



Pamięć Flash-NAND i podstawowe zasady jej działania.



Współczesne nośniki półprzewodnikowe takie, jak karty pamięci, pendrivy czy dyski SSD do przechowywania informacji użytkownika wykorzystują układy Flash-NAND. Nazwa układów pamięci tego typu pochodzi z języka angielskiego. Słowo „flash” oznacza w tym języku „błysk”, stąd i w języku polskim półprzewodnikowe nośniki danych niekiedy nazywane są pamięciami błyskowymi. Natomiast NAND jest skrótem od określenia „not-and” oznaczającego funkcję dysjunkcji logicznej (negacji koniunkcji). W polskiej literaturze można też spotkać określenie NIE-I.(...)

Technologia komórek wielostanowych



Najstarsze układy Flash NAND potrafiły odróżnić tylko dwa stany komórki pamięci: naładowana (zazwyczaj interpretowana jako logiczne zero) i nienaładowana (logiczna jedynka). Analogowa natura komórek pamięci oraz wzrost dokładności pomiaru prądu płynącego pomiędzy elektrodami tranzystora w procesie odczytu pozwoliły na wyróżnienie więcej niż dwóch stanów logicznych. Pozwala to przechowywać w jednej komórce pamięci więcej niż jeden bit informacji. (...)

Wewnętrzna organizacja układów pamięci Flash-NAND.



Pamięci typu Flash-NAND nie pozwalają na zaadresowanie i uzyskanie dostępu bezpośrednio do dowolnej komórki pamięci. Tranzystory grupowane są w strony, które stanowią minimalną jednostkę adresowania przy odczycie. Rozmiar strony odpowiada zazwyczaj rozmiarowi rejestru danych danego układu pamięci. W najstarszych układach Flash NAND wyróżniano dwa typy stron – małą i dużą. Mała strona liczyła 528 bajtów – 512 B odpowiadających sektorowi danych użytkownika i 16 B informacji nadmiarowej. Duża strona miała rozmiar 2112 B – 2048 B odpowiadające czterem sektorom danych użytkownika i 64 B informacji nadmiarowej.(...)

Sposób kodowania, rozmieszczenia i adresowania danych w układach Flash – NAND.



Kontrolery nośników półprzewodnikowych wykonują podczas zapisu szereg operacji skupionych głównie na zapewnieniu jak największej szybkości i wydajności urządzenia, a także przedłużaniu jego żywotności i ograniczaniu ryzyka awarii. Pierwszy z tych celów osiąga się przede wszystkim przez rozpraszanie danych we wszystkich układach wchodzących w skład nośnika. Takie rozproszenie pozwala na równoległe przetwarzanie informacji w tych układach, przez co można uzyskać szybsze transfery tak podczas zapisu, jak i odczytu. Z kolei zapewnieniu jak najdłuższej bezawaryjnej pracy nośnika służy przede wszystkim kontrola zużycia i eliminacja z eksploatacji uszkodzonych bloków.(...)

Wyrównywanie zużycia bloków i zarządzanie defektami.



Naturalne zużycie komórek pamięci jest najważniejszą przyczyną uszkodzeń nośników informacji wykorzystujących pamięci Flash-NAND. Awarie spowodowane uszkodzeniem bramek pływających tranzystorów mogą skutkować błędami w plikach użytkownika, strukturze logicznej systemu plików, ale też często błędami w zawartości lub strukturze danych serwisowych służących zapewnieniu poprawnej pracy urządzenia, a zwłaszcza podsystemu translacji fizycznej adresacji opartej o numery bloków i stron na logiczną adresację LBA. W przypadku uszkodzenia informacji niezbędnej dla prawidłowej translacji adresów fizycznych na logiczne podstawowy mikrokod urządzenia nie pozwala na dostęp do zawartości układów Flash-NAND. (...)

Najczęstsze błędy w układach Flash-NAND oraz przyczyny ich występowania.



Wystąpienie pojedynczych bitowych błędów podczas odczytu stron nie jest dostatecznym powodem dla wyłączenia bloku z eksploatacji. W większości przypadków pojedyncze błędy odczytu są korygowane z wykorzystaniem kodów ECC (ang. Error Correction Code). Błędami przesądzającymi o uznaniu blok za uszkodzony zazwyczaj są błędy powstające podczas operacji kasowania i programowania w liczbie przekraczającej możliwości kodów korekcji ECC. (...)

Metody ograniczania awaryjności i poprawy wydajności nośników wykorzystujących układy Flash-NAND.



Jednym z podstawowych czynników wpływających zarówno na trwałość, jak i na wydajność nośników półprzewodnikowych wykorzystujących układy Flash-NAND jest liczba wolnych bloków gotowych na przyjęcie informacji. Najbardziej kosztownym sposobem uzyskania dużej liczby nadmiarowych bloków jest produkowanie nośników o fizycznej pojemności znacząco wyższej od nominalnej. Ze względów ekonomicznych producenci poszukują rozwiązań pozwalających na uzyskanie podobnego efektu bez zwiększania kosztów produkcji. Wykorzystują przy tym fakt, że dla poprawnego funkcjonowania nośnika i zawartej na nim informacji nie wszystkie dane faktycznie muszą być na tym nośniku przechowywane. (...)

Fizyczne metody niszczenia danych.



Podstawowe informacje o fizycznych metodach niszczenia danych.



Fizyczne metody niszczenia danych są ukierunkowane na takie uszkodzenie nośnika, by odzyskanie z niego danych stało się niemożliwe. W przypadku tych metod nośnik z założenia staje się niezdatny do dalszej eksploatacji i musi zostać zutylizowany. Fizyczne metody niszczenia danych znajdują szerokie zastosowanie w wielu instytucjach zobligowanych przepisami prawa lub wewnętrznymi regulacjami do niszczenia nośników zgodnie z określonymi procedurami. Fizycznie powinny być także niszczone nośniki niesprawne, w stosunku do których nie jest możliwe skuteczne zastosowanie nieniszczących metod bezpowrotnego usunięcia informacji.(...)

Chemiczne metody niszczenia danych



Chemiczne metody niszczenia informacji sprowadzają się do rozpuszczenia nośnika w różnego rodzaju roztworach. Wybór substancji używanych do rozpuszczania nośników ograniczony jest materiałami, z których te nośniki są wykonywane. O ile nośniki wykonane z tworzyw sztucznych takie, jak płyty CD i DVD można zniszczyć stosunkowo łatwo, o tyle dyski twarde zbudowane z wykorzystaniem wielu różnych materiałów, w tym metali szlachetnych wymagają staranniejszego doboru odpowiedniego roztworu.(...)

Termiczne metody niszczenia danych



Termiczne metody niszczenia danych polegają na poddaniu nośników działaniu odpowiednio wysokiej temperatury. Wartość tej temperatury jest różna dla różnych nośników. O ile nośniki wykonane z tworzyw sztucznych mogą się topić już w temperaturze kilkudziesięciu stopni Celsjusza, o tyle dyski twarde oraz nośniki półprzewodnikowe wykorzystujące układy Flash-NAND potrafią wytrzymać temperatury rzędu kilkuset stopni Celsjusza.(...)

Mechaniczne metody niszczenia danych



Mechaniczne metody niszczenia nośników danych powszechnie uważane są za najskuteczniejszy sposób niszczenia informacji. Jednocześnie są to metody relatywnie tanie, zwłaszcza najprostsze z nich, jak np. uderzenie młotkiem lub przewiercenie dysku. Często też stosowane są profesjonalne urządzenia, jak zginarki, czy młynki do dysków. Jednak skuteczność niektórych spośród tych metod jest wysoce wątpliwa.(...)

Demagnetyzacja



Demagnetyzacja stosowana jest do niszczenia informacji na magnetycznych nośnikach danych, takich jak dyski twarde, dyskietki, taśmy magnetyczne. Demagnetyzację przeprowadza się zazwyczaj przy użyciu specjalnych urządzeń – demagnetyzerów zwanych też degausserami. Najważniejszym elementem takiego urządzenia jest umieszczona wewnątrz cewki komora na nośnik.(...)

Kasowanie danych przy pomocy promieniowania ultrafioletowego lub jonizującego



Często przywoływane, choć niewykorzystywane w praktyce są metody wykorzystujące promieniowanie ultrafioletowe lub jonizujące. Metody te nawiązują do dawnego sposobu kasowania układów EPROM (Erasable – Programmable Read Only Memory) poprzez naświetlanie ich światłem ultrafioletowym o długości fali 253,7 nm. Energia dostarczana za pomocą światła ultrafioletowego służyła do uwolnienia elektronów z bramek pływających tranzystorów tworzących komórki bitowe pamięci.(...)

Pirotechniczne metody niszczenia danych



Jednym z proponowanych sposobów niszczenia danych jest wykorzystanie materiałów wybuchowych lub pirotechnicznych. W praktyce sposób ten można rozpatrywać jako metodę pośrednią pomiędzy uszkodzeniami nośnika mechanicznymi, a termicznymi. Jest to bardzo niepewny sposób niszczenia danych, a jego skuteczność jest losowa i trudna do zweryfikowania.(...)

Inne metody fizycznego niszczenia danych



Akta postępowań sądowych i kroniki kryminalne są kopalnią wielu różnych pomysłów niszczenia danych poprzez fizyczne uszkodzenie nośnika. Obok opisanych wyżej metod mechanicznych, do najpopularniejszych działań zmierzających do zniszczenia danych należy zalanie nośnika wodą lub inną cieczą oraz spowodowanie zwarć lub innych uszkodzeń o charakterze elektrycznym.(...)

Założenia metod proponowanych przy odzyskiwaniu danych po nadpisaniu.



Wprowadzenie.



W Internecie oraz w literaturze spotyka się różnego rodzaju koncepcje metod odzyskiwania danych w przypadku nadpisania. Skupiają się one zazwyczaj na odzyskiwaniu danych z nośników magnetycznych, a zwłaszcza z dysków twardych. W przypadku nośników półprzewodnikowych sprawa możliwości odzyskiwania nadpisanych danych jest dość oczywista. Zapisanie jakiejkolwiek informacji do bloku pamięci Flash-NAND wymaga jego uprzedniego skasowania w całości – opróżnienia bramek pływających wszystkich komórek pamięci ze znajdujących się w nich ładunków elektrycznych. Technologia ta nie daje więc dostatecznych podstaw dla twierdzeń o potencjalnej możliwości odzyskania nadpisanych danych.(...)

Histereza magnetyczna.



Zjawisko histerezy wiąże się z opóźnieniem reakcji na czynniki zewnętrzne. Tym samym aktualny stan układu może zależeć nie tylko od warunków, w jakich układ się znajduje, ale też od jego poprzedniego stanu. Także materiały magnetyczne charakteryzują się histerezą zależną od koercji danego materiału. Fakt ten leży u podstaw koncepcji wykorzystania zjawiska histerezy magnetycznej w celu ustalenia poprzedniego stanu namagnesowania warstwy magnetycznej dysku twardego.(...)

Magnetyzm rezydualny.



Magnetyzm rezydualny (resztkowy, szczątkowy), to pozostałości w rozmagnesowanym materiale magnetycznym poprzedniego namagnesowania. Można je spotkać w różnych materiałach magnetycznych, w tym w analogowych nośnikach informacji. W przypadku nośników cyfrowych, w tym w dyskach twardych, magnetyzm rezydualny praktycznie nie występuje.(...)

Analiza stanu namagnesowania krawędzi ścieżek.



Jednym z najczęściej podnoszonych argumentów za możliwością odzyskania nadpisanych danych jest możliwość niedokładnego nadpisania ścieżki przez głowicę, która z wielu powodów może nie dość dokładnie trafić w ścieżkę, którą ma zapisać. Wśród przyczyn takiego zachowania głowicy najczęściej wskazywane są brak dostatecznej precyzji wykonania elementów mechanicznych dysku, pojawiająca się w trakcie eksploatacji dysku mimośrodowość osi, na której osadzone są talerze, różnice rozszerzalności temperaturowej materiałów, z których są wykonane poszczególne podzespoły dysku. Dowodem na występowanie problemów tego typu są doświadczenia z taśmami magnetofonowymi, gdzie faktycznie nierzadko po zapisaniu nowej ścieżki można usłyszeć krótkie fragmenty poprzedniego nagrania.(...)

Analiza powierzchni magnetycznej z wykorzystaniem koloidów Bittera.



Opisana przez Francisa Bittera w 1931 r. metoda obserwacji domen magnetycznych opiera się na wykorzystaniu roztworu koloidowego zawierającego cząsteczki magnetyczne (zwykle tlenki żelaza). Wchodzące w skład roztworu środki powierzchniowo czynne zapobiegają skupianiu się tych cząsteczek. Metoda Bittera jest metodą inwazyjną. Roztwór rozprowadza się na oczyszczonej i wypolerowanej powierzchni, gdzie cząsteczki magnetyczne przyciągane są przez pole magnetyczne pochodzące od granic domen magnetycznych tworzą wzdłuż tych granic ciemne linie. Rozmieszczenie tych linii odpowiada impulsom generowanym przez ściany domenowe w przebiegu elektrycznym odczytywanym przez głowice.(...)

Analiza powierzchni nośnika magnetycznego z wykorzystaniem efektów magnetooptycznych.



Obecność pola magnetycznego może być obserwowana z wykorzystaniem efektów magnetooptycznych odkrytych przez Michaela Faradaya oraz Johna Kerra. Efekt Faradaya polega na obrocie płaszczyzny polaryzacji światła spolaryzowanego liniowo w czasie przejścia przez ośrodek pod wpływem pola magnetycznego. Kąt obrotu uzależniony jest od wartości indukcji magnetycznej oraz długości odcinka, na jakim oddziałuje ona na światło. Bardzo podobnym zjawiskiem jest efekt Kerra polegający na skręceniu płaszczyzny polaryzacji światła odbitego od namagnesowanej powierzchni. Efekt Kerra jest wykorzystywany m. in. w nośnikach magnetooptycznych oraz może być wykorzystany do obserwacji namagnesowania powierzchni.(...)

Analiza powierzchni nośnika magnetycznego za pomocą mikroskopu sił magnetycznych.



Mikroskop sił magnetycznych jest urządzeniem, które rejestruje namagnesowanie badanej powierzchni poprzez modulację częstotliwości z jaką wibruje przemieszczające się nad tą powierzchnią pokryte cienką warstwą ferromagnetyka ostrze. Urządzenie to pozwala na przeskanowanie całej powierzchni talerza magnetycznego włącznie z obszarami pomiędzy ścieżkami i uzyskanie wysokiej rozdzielczości obrazu sił magnetycznych. Jednak obraz uzyskany w ten sposób jest jedynie odzwierciedleniem namagnesowania powierzchni i aby z tego obrazu uzyskać użyteczną informację konieczne jest zmierzenie się z szeregiem problemów. (...)

Urządzenia typu spin-stand.



Spin-stand, to grupa wykorzystywanych głównie przez producentów dysków twardych urządzeń pozwalających na testowanie podzespołów dysków twardych w laboratoriach fabrycznych. Urządzenia te pozwalają na zapis i odczyt talerza magnetycznego przy pomocy głowicy magnetorezystywnej w sposób podobny, jak to się dzieje w dyskach twardych, z tym, że interpretacja odczytywanego przez te urządzenia sygnału magnetycznego w celu uzyskania logicznego obrazu zapisanych na dysku danych napotyka podobne problemy, co w przypadku skanowania powierzchni talerza przy pomocy mikroskopu sił magnetycznych. Z tego powodu w testach fabrycznych nie używa się rzeczywistych danych, ale stosuje się odpowiednio przygotowane wzorce do zapisu ścieżek referencyjnych. (...)

Odczytanie sygnału analogowego bezpośrednio z bloku głowic magnetycznych.



W przypadku technicznie sprawnego dysku twardego istnieje możliwość przechwycenia oraz akwizycji sygnału analogowego z głowic dysku twardego poprzez wpięcie sond oscyloskopu do wyprowadzeń kanału odczytu w złączu bloku głowic magnetycznych. Przechwycony w ten sposób nieprzetworzony przez procesor sygnałowy sygnał analogowy może posłużyć do analizy w poszukiwaniu śladów poprzedniego nagrania. Uzyskanie w ten sposób sygnału jest szybsze i łatwiejsze niż w przypadku urządzeń spin-stand, gdyż następuje bez skutkującej mimośrodowością ingerencji w podsystem mechaniczny dysku, jednak nie pozwala na analizę sygnału leżącego przy krawędzi ścieżki lub poza nią. Sterowana przez oryginalne oprogramowanie wewnętrzne dysku i korzystająca z oryginalnego serwomechanizmu głowica będzie podążała za środkiem ścieżki.(...)

Wykorzystanie znajdujących się na dysku informacji niedostępnych dla użytkownika.



Dysk twardy, oprócz danych użytkownika, zawiera szereg informacji, których istnienia większość użytkowników nie jest świadomych. Przede wszystkim są to informacje zawarte na ujemnych ścieżkach poszczególnych lub wszystkich powierzchni talerzy – w strefie serwisowej. Są to informacje niezbędne dla prawidłowej pracy dysku, w tym informacje unikalne i krytyczne dla dostępu do danych użytkownika, jak np. listy defektów, tablice stref, informacje niezbędne do poprawnej translacji adresów fizycznych w adresy LBA, kopia zawartości pamięci ROM, logi SMART i testów fabrycznych, a także informacje o nieznanym lub nieistotnym znaczeniu. Często w strefie serwisowej znajdują się też ścieżki przeznaczone do przeprowadzania testów głowic. Ponadto na ścieżkach w obszarze adresacji LBA rozmieszczone są serwometki, znaczniki adresowe sektorów, a także kody i sumy kontrolne wykorzystywane przez wewnętrzne mechanizmy korekcji.(...)

Zagrożenia i ryzyka w procesie niszczenia danych przez ich nadpisanie.



Ingerencja w firmware nośnika zakłócająca poprawną pracę komend ATA lub SCSI.



Wszystkie produkowane nośniki danych są zgodne z określonymi standardami zapewniającymi ich kompatybilność z innymi urządzeniami oraz z oprogramowaniem. W szczególności dyski twarde i SSD są zgodne ze standardami ATA lub SCSI. Możliwości modyfikacji oprogramowania wewnętrznego dysku w celu nieautoryzowanego przechwycenia danych są teoretycznie dość znaczne, ale napotykają szereg problemów technicznych i logistycznych.(...)

Ograniczenie dostępnej przestrzeni adresacji LBA w stosunku do maksymalnej dostępnej.



W wersji czwartej standardu ATA wprowadzona została komenda SET MAX ADDRESS pozwalająca na zmniejszenie ilości dostępnych sektorów LBA w stosunku do maksymalnej wielkości fabrycznej. Tworzy się w ten sposób obszar dysku zwany HPA – Host Protected Area lub rzadziej Hidden Protected Area niedostępny dla systemów operacyjnych i większości programów. Jest to polecenie dość szeroko wykorzystywane w naprawach dysków twardych polegających na ukryciu końcowych zdegradowanych obszarów, ale może też być użyte do ukrycia obszarów zawierających informację. W obszarze HPA mogą zostać umieszczone informacje niezbędne do przywrócenia poprawnej pracy systemu operacyjnego, wykorzystywane w systemach zabezpieczeń przeciwkradzieżowych, ale też obszar ten może posłużyć do ukrycia określonych danych.(...)

Duplikacja zawartości nośnika poza przestrzenią adresacji LBA.



Istnieje techniczna możliwość takiego przygotowania oprogramowania wewnętrznego nośnika, aby ten duplikował dane w części nośnika poza przestrzenią adresacji LBA. Z przyczyn ekonomicznych jest to skrajnie mało prawdopodobne na etapie fabrycznym. Wymagałoby to wyprodukowania nośnika o pojemności dwukrotnie większej od nominalnej, co, biorąc pod uwagę, że proceder ten musiałby objąć całe partie produkcyjne, aby taki nośnik miał realne szanse dostać się do właściwego komputera, byłoby skrajnie nieefektywne ekonomicznie. Podobnie, jak w przypadku ingerencji w firmware w celu zakłócenia poprawnej pracy komend ATA o wiele prawdopodobniejszy byłby precyzyjny atak skierowany przeciw konkretnemu podmiotowi.(...)

TRIM i dane znajdujące się poza adresacją LBA.



Niektóre typy nośników mogą przechowywać dane lub ich część poza adresacją LBA. W szczególności dotyczy to nośników wykorzystujących układy Flash-NAND, jak SSD, pendrivy i karty pamięci. Dotyczy to też układów Flash-NAND wykorzystywanych jako bufory dysków SSHD. Ale także w przypadku dysków twardych wykorzystujących technologię SMR występują fizyczne jednostki adresowania przechowujące nieaktualne dane użytkownika, którym nie przypisano adresów LBA. (...)

Buforowanie.



W trakcie pracy z danymi bardzo często są one buforowane. Buforowanie na ogół podyktowane jest dążeniem do zwiększenia wydajności pracy przy zadanych ograniczeniach ekonomicznych. Zazwyczaj szybsze nośniki danych są wyraźnie droższe od wolniejszych. Stąd jest ekonomicznie uzasadnione przechowywanie dużych zbiorów danych na nośnikach pojemnych i wolnych przy jednoczesnym wykorzystaniu szybkich buforów o ograniczonej pojemności, dostatecznej dla przechowywania informacji potrzebnej do bieżącego przetwarzania. (...)

Możliwość wykorzystania zarządzania defektami i manipulacji podsystemem translacji dla ukrycia danych.



Defekty nośników danych są powszechnie występującym problemem. Stworzenie nośników całkowicie wolnych od defektów wprawdzie jest teoretycznie możliwe, jednak wobec oczekiwań rynkowych pojemnych i wydajnych urządzeń w niskiej cenie jest nieuzasadnione ekonomicznie. Z drugiej strony istnieją granice akceptowalnego ryzyka utraty informacji w związku z nieprawidłową pracą nośnika. Dlatego producenci implementują rozwiązania eliminujące uszkodzone jednostki alokacji z przestrzeni adresacji LBA, aby nie mogły być użyte do przechowywania danych i nie wpływały negatywnie na działanie urządzenia. Rozwiązania te mogą być wykorzystane do ukrycia poza adresacją LBA sprawnych jednostek alokacji, w których może być ukryta wrażliwa informacja. (...)

Steganografia.



Celem steganografii jest ukrycie istnienia znaczącej informacji przed niepowołanymi osobami. Podstawową różnicą pomiędzy steganografią, a kryptografią jest to, że celem kryptografii nie jest ukrycie faktu istnienia tej informacji, a jedynie utajnienie jej treści. Oczywiście steganografia i kryptografia mogą być stosowane łącznie. Steganografia niesie ze sobą ryzyko ukrycia danych w przypadku nadpisywania selektywnego. (...)

Dotychczasowe osiągnięcia w zakresie odzyskiwania danych niezależnie od dysku.



Urządzenie do odzyskiwania danych niezależnie od dysku Signal Trace.



Jedynym urządzeniem dotychczas skonstruowanym specjalnie w celu odzyskania danych z talerza magnetycznego niezależnie od dysku twardego jest Signal Trace firmy Active Front. Jest to urządzenie, które ze względu na swoją konstrukcję można zaliczyć do kategorii urządzeń spin-stand, jednak urządzenia spin-stand projektowane są z myślą o testowaniu podzespołów dysków twardych przez laboratoria fabryczne.(...)

Badania możliwości odzyskania nadpisanych danych z wykorzystaniem urządzenia spin-stand Guzik 1701-MP.



Trudno nie zauważyć możliwości wykorzystania potencjału urządzeń typu spin-standinformatyce śledczej i odzyskiwaniu danych. W przeszłości przeprowadzono szereg eksperymentów w tym zakresie. Do najbardziej znaczących należą prace Isaaka MayergoyzaChuna Tse. Ich zainteresowania obejmowały także możliwość odzyskania przy pomocy urządzenia spin-stand danych nadpisanych.(...)

Odzyskiwanie danych z wykorzystaniem urządzeń spin-stand na przykładzie Guzik 1701-MP.



Do odzyskiwania danych użytkownika z dysku twardego można użyć dowolnego z dostępnych na rynku urządzeń typu spin-stand. Urządzenie takie, podobnie jak i opisany wcześniej Signal Trace, wymaga odpowiedniego dostosowania do pracy z konkretnym modelem dysku twardego i wzorcem serwo, a także konieczne jest odpowiednie programowe przetworzenie i interpretacja uzyskanego sygnału analogowego. Procedurę tę przeprowadził w 2007 r. Chun-Yang Tseng odzyskując przy pomocy urządzenia Guzik 1701-MP dane z wyprodukowanego w 1997 r. dysku o pojemności 2,57 GB.(...)

Odzyskiwanie danych z wykorzystaniem mikroskopu sił magnetycznych.



Przeprowadzone na początku lat '90 XX wieku przez zespół Romla Gomeza z wykorzystaniem mikroskopu sił magnetycznych eksperymenty wykazały możliwość ustalania poprzedniego namagnesowania pojedynczych domen po nadpisaniu informacji. Jednak należy pamiętać, że prawdopodobieństwo powtórzenia w określonym miejscu jednej z dwóch wartości polaryzacji namagnesowania wynosi 50 %. Ponieważ prawdopodobieństwo łącznego wystąpienia zdarzeń niezależnych jest iloczynem prawdopodobieństw wystąpienia każdego z nich, wartość ta wykładniczo spada z każdą kolejną domeną. Podobnie rośnie prawdopodobieństwo skumulowania błędów podczas pracy dysku i spada prawdopodobieństwo odzyskania jakichkolwiek użytecznych danych. Mniej więcej właśnie taki rezultat można uzyskać próbując odzyskiwać nadpisane dane przy pomocy rzutu monetą i interpretując wynik orzeł/reszka jako określony stan logiczny. (...)

Obrazowanie potencjałów elektrycznych bramek pływających pamięci typu Flash przy pomocy mikroskopu sił elektrycznych.



Mikroskopy sił atomowych pozwalają na badanie różnego rodzaju oddziaływań, w tym także na obrazowanie potencjałów elektrycznych. Koncepcja wykorzystania mikroskopów sił atomowych do ustalania poziomów naładowania bramek pływających układów typu Flash wywodzi się z procedur inżynierii wstecznej, w których dla ustalenia topologii układów scalonych wykorzystuje się takich środków, jak np. promieniowanie röntgenowskie, rozwarstwianie , a także mikroskopia optyczna i sił atomowych. Wprawdzie badań tego typu przeprowadzono znacznie mniej od mikromagnetycznych badań powierzchni dysków twardych i są one mniej znane, jednak możliwe jest podjęcie prób odzyskiwania danych z uszkodzonych układów typu Flash-NAND nawet w sytuacji, kiedy z układem, jako całością, nie można nawiązań żadnej komunikacji. (...)

Analiza przebiegu sygnału magnetycznego po nadpisaniu danych.



Niezależnie od analizy namagnesowania powierzchni talerza dysku twardego przy pomocy mikroskopów sił magnetycznych i urządzeń typu spin-stand, można podjąć próbę szczegółowej analizy sygnału odczytywanego przez głowice magnetyczne. Badania w tym kierunku były prowadzone przez Serhija Kożenewśkiego ze specjalizującego się w odzyskiwaniu danych kijowskiego serwisu komputerowego Epos. Podczas tych badań zauważone zostały różnice kształtu impulsów wywoływanych w przebiegu sygnału przez zmiany namagnesowania.(...)

Podsumowanie



Skuteczne odzyskanie nienadpisanych danych niezależnie od dysku przy okazji wykazało skalę problemów związanych z próbą odzyskania danych nadpisanych. W szczególności bardzo trudne jest uzyskanie dostatecznie silnego sygnału przy odczycie wzdłuż krawędzi ścieżek, aby nadawał się do zdekodowania i wykorzystania przy odzyskiwaniu danych. Ponadto nawet po odpowiednim wzmocnieniu tego sygnału, będzie to sygnał pochodzący w przeważającej mierze z aktualnego stanu zapisu na ścieżce. Wynika to m. in. z większej szerokości elementu zapisującego głowicy. Dodatkowo sygnał ten będzie silnie zakłócony w wyniku oddziaływania sygnału pochodzącego ze ścieżki sąsiedniej. (...)

Przyszłość magnetycznych dysków twardych – nowe technologie zapisu informacji, stan badań.



Ogólne kierunki rozwoju dysków twardych.



Postęp w rozwoju dysków twardych doprowadził do znaczącego wzrostu ich pojemności oraz szybkości pracy przy jednoczesnym zmniejszeniu ich rozmiarów. Wymagało to znacznego zwiększenia gęstości zapisu, rozwinięcia precyzji wykonania podzespołów mechanicznych, zastosowania coraz bardziej efektywnych metod przetwarzania i kodowania sygnału, a także korekcji błędów. Rosnąca gęstość zapisu pozostawia coraz mniejszą możliwość wystąpienia błędów w funkcjonowaniu dysków twardych, które mogłyby skutkować niedokładnością przy nadpisaniu poprzedniej informacji i pozwolić na choćby fragmentaryczne jej odzyskanie.(...)

TDMR – technologia dwuwymiarowego zapisu magnetycznego.



Two-Dimenssional Magnetic Recording – dwuwymiarowy zapis magnetyczny ma ułatwić zwiększanie rozdzielczości sygnału i odróżnianie go od szumu oraz zredukować wpływ interferencji międzyścieżkowych. Technologia ta przewiduje wykorzystanie przy digitalizacji i dekodowaniu sygnału informacji o sąsiednich domenach magnetycznych w dwóch wymiarach.(...)

HAMR i MAMR – techniki zapisu wspomaganego energetycznie.



HAMR (Heat Assisted Magnetic Recording) i MAMR (Microwave Assisted Magnetic Recording), to technologie, które mają umożliwić zastosowanie materiałów twardszych magnetycznie. Zastosowanie materiałów o większej koercji ma pozwolić na zwiększenie gęstości zapisu poprzez dalsze znaczne zmniejszenie rozmiaru domen magnetycznych. Przeszkodą w zastosowaniu w dyskach materiałów magnetycznie twardych takich, jak np. stopy żelazowo – platynowe (FePt) jest to, że ich przemagnesowanie wymaga pola magnetycznego o znacznie większym natężeniu niż w przypadku powszechnie obecnie stosowanych stopów kobaltowych.(...)

Przeplotowy zapis magnetyczny IMR



Przeplotowy zapis magnetyczny (IMR - Interlaced Magnetic Recording), to sposób organizacji danych na dyskach wykorzystujących technologie energetycznie wspomaganego zapisu HAMR i MAMR. Polega on na wykorzystaniu dwóch rodzajów ścieżek: dolnych i górnych. Tzw. górne ścieżki są węższe od dolnych i zapisywane są z wykorzystaniem mniejszej energii częściowo nadpisując dwie sąsiednie ścieżki dolne. Tym samym każda dolna ścieżka jest zwężana przez dwie ścieżki górne nadpisujące jej krawędzie i w konsekwencji efektywna szerokość ścieżki dolnej staje się mniejsza od górnej. Ten sposób zapisu pozwala spodziewać się gęstości zapisu powyżej miliona ścieżek na powierzchni dysku 2,5”(...)

BPM – separowane domeny magnetyczne.



BPM (Bit Patterned Media), to technologia polegająca na odseparowaniu poszczególnych domen magnetycznych przy pomocy dwutlenku krzemu (SiO2). Odseparowanie domen pozwala na ograniczenie wpływu sąsiednich obszarów i zmniejszenie ich rozmiarów. Można w ten sposób uzyskać na powierzchni nośnika jednorodne wyspy magnetyczne o minimalnych rozmiarach. Rozdzielenie sąsiednich domen magnetycznych przy pomocy materiału diamagnetycznego nie tylko zwiększa ich odporność na efekt superparamagnetyzmu, ale też poprawia stosunek sygnału do szumu. (...)

Kierunki rozwoju elektronicznych nośników danych.



Ograniczenia dalszego rozwoju półprzewodnikowych nośników danych wykorzystujących układy pamięci Flash-NAND.



Nośniki bazujące na wykorzystaniu układów pamięci Flash-NAND w ostatnim okresie osiągają coraz lepsze parametry wydajnościowe. Są także coraz tańsze i coraz pojemniejsze, przy czym wzrost ich pojemności wynika w większym stopniu ze wzrostu pojemności samych układów pamięci niż z projektowania nośników wykorzystujących większą liczbę układów. Jednak ten postęp ma swoją cenę w postaci większej złożoności nośników, a zwłaszcza algorytmów korekcji błędów i zarządzania defektami. Rośnie także awaryjność zwłaszcza najtańszych układów pamięci Flash-NAND.(...)

Elektrochemiczne pamięci rezystywne Redox RAM ReRAM.



Technologia pamięci rezystywnych opiera się na powiązaniu stanów logicznych z poziomem rezystancji komórek bitowych. Jest to inne podejście, niż w przypadku pamięci Flash, czy DRAM, gdzie stany logiczne powiązane są z poziomem ładunku elektrycznego przechowywanego w komórce pamięci. Elektrochemiczne pamięci rezystywne typu Redox RAM najczęściej oznaczane są jako ReRAM lub RRAM. Pozwalają one na zbudowanie komórek pamięci o wymiarach poniżej 10 nanometrów oraz czasach zapisu i odczytu poniżej 10 nanosekund. Dodatkowo umożliwiają tworzenie trójwymiarowych układów pamięci podobnych do układów 3D-NAND i mają potencjał na wykorzystanie technologii komórek wielostanowych. (...)

Pamięci magnetorezystywne MRAM i STT-MRAM.



Pamięci magnetorezystywne MRAM (Magnetic Random Access Memory) i STT-MRAM (Spin Transfer Torque Magnetic Random Access Memory) wykorzystują do przechowywania informacji zapis magnetyczny, jednak w odróżnieniu od innych typów nośników magnetycznych, nie posiadają podsystemu mechanicznego, a za adresowanie, odczyt i zapis danych odpowiadają wyłącznie układy elektroniczne. Główną przewagą pamięci magnetorezystywnych ma być szybki zapis (czasy porównywalne do zapisu w pamięciach typu DRAM, znacznie szybsze niż w przypadku pamięci Flash) oraz możliwość adresowania pojedynczych bajtów (w odróżnieniu od pamięci Flash-NAND, gdzie minimalną jednostką adresowania jest strona zawierająca od kilkuset do kilkunastu tysięcy bajtów).(...)

Pamięci ferroelektryczne – FerroRAM (FeRAM).



Pamięci ferroelektryczne oznaczane najczęściej jako FerroRAM, FeRAM, FRAM lub F-RAM wykorzystują polaryzację elektryczną materiałów ferooelektrycznych. Pomysł wykorzystania ferroelektryków do budowy nośników danych pojawił się w 1952 r. w Massachusets Institute of Technology. Pierwsze próby stworzenia ferroelektrycznych nośników danych podjęto w Związku Radzieckim w latach '60 i '70 XX w. Podstawowym materiałem wykorzystywanym przez radzieckich inżynierów był tytanian baru, jednak opracowany przez nich układ pamięci 307PB1 nie znalazł szerokiego zastosowania.(...)

Pamięci zmiennofazowe Phase Change Random Access Memory (PCM).



Pamięci zmiennofazowe należą do grupy pamięci rezystywnych. Wykorzystują one odwracalne zmiany fazy pomiędzy stanem krystalicznym, a amorficznym chalkogenków – zazwyczaj stopu germanu(Ge), antymonu(Sb) i telluru (Te), jednak cały czas trwają badania nad wykorzystaniem różnych innych materiałów. Chalkogenki z domieszką srebra (Ag) i indu (In) są wykorzystywane w optycznych nośnikach wielokrotnego zapisu od lat '90 ubiegłego wieku. Pierwsze pamięci zmiennofazowe zostały zaprezentowane przez firmę Intel w 2002 r. Na oznaczenie pamięci tego typu najczęściej używa się skrótów PCM, PCRAM lub rzadziej PRAM – od angielskiego określenia Phase Change Random Access Memory. (...)

Nanorurki węglowe NanoRAM..



Grafen może być wykorzystywany nie tylko jako zamiennik krzemu w produkcji pamięci typu Flash, ale też może zostać użyty w zupełnie inny sposób w układach rezystywnych. W takim rozwiązaniu używa się warstw grafenu zwiniętych w nanorurki. Układy pamięci wykorzystujące nanorurki węglowe, podobnie, jak i pamięci Flash mogą być wykonywane w wariancie NOR, jak i NAND. Dzięki temu układy NanoRAM (określane też jako NRAM) mogą w przyszłości zastąpić pamięci Flash zarówno w przechowywaniu oprogramowania układowego urządzeń, jak też jako nośniki danych. (...)

Biologiczne nośniki danych – możliwości wykorzystania DNA jako cyfrowego nośnika informacji.



Sekwencje DNA przechowują informacje niezbędne dla funkcjonowania i replikacji wszystkich organizmów od jednokomórkowych bakterii i pantofelków po baobaby, ludzi i wieloryby. Znajdujące się w każdej komórce cząsteczki kwasu dezoksyrybonukleinowego nie tylko kodują informację niezbędną do produkcji różnych białek, ale też zawierają swego rodzaju program determinujący kiedy i w jakich okolicznościach mają być produkowane określone białka. Dzięki temu mogły powstać różnorodne złożone organizmy o wielu wyspecjalizowanych narządach. Program ten zawiera również informację nadmiarową pozwalającą naprawiać większość błędów, jakie mogą wystąpić podczas kopiowania cząsteczek DNA, a także procedury rekombinacji, jakie wykonywane są podczas rozmnażania, kiedy łączą się komórki zawierające DNA pochodzące od dwóch różnych organizmów. Nic więc dziwnego, że sekwencje DNA zwróciły uwagę naukowców pracujących nad nowymi komputerowymi nośnikami informacji. (...)

Wnioski.



Dotychczas nikt nie zaprezentował skutecznej metody odzyskania nadpisanych danych. Ze względu na przyjęte założenia eksperymentu i istotne różnice pomiędzy warunkami stworzonymi w laboratorium, a rozwiązaniami technicznymi wykorzystywanymi w dyskach twardych będących rzeczywistymi nośnikami informacji za taką metodę nie może być uważany sposób odzyskania nadpisanych danych ze ścieżki referencyjnej przy pomocy urządzenia spin-stand zaprezentowany przez Isaaka Mayergoyza i Chuna Tse. O ile w przypadku nośników półprzewodnikowych brak możliwości odzyskiwania nadpisanych danych nie budzi kontrowersji, o tyle w przypadku nośników magnetycznych, a zwłaszcza dysków twardych, cały czas są podnoszone wątpliwości w tym zakresie. (...)

(...już prawie gotowe!!!)

Literatura:



Ababei, R.-V., Ellis, M. O. A., Evans, R. F. L., Chantrell, R. W.: Anomalous damping dependence of the switching time in Fe/FePt bilayer recording media, Physical Review B99 024427 (2019),
Abelmann, L., Khizroev, S., Litwinow, D., Zhu, J-G., Bain, J. A., Kryder, M. H., Ramstock, K., Lodder, C.: Micromagnetic simulation of an ultrasmall single-pole perpendicular write head, Journal Of Applied Physics 87(9) (2000),
Amer, A., Holliday, J., Long, D. D. E., Miller E. L., Paris, J-F., Schwartz, T. S. J.: Data Management and Layout for Shingled Magnetic Recording, IEEE Transactions on Magnetics, 47(10), (2011).
Amos, N., Butler, J., Lee, B., Shachar, M. H., Hu, B., Tian, Y., Hong, J., Garcia, D., Ikkawi, R. M., Haddon, R. C., Litwinow, D., Khizroev, S.: Multilevel-3D Bit Patterned Magnetic Media with 8 Signal Levels Per Nanocolumn, PLoS ONE 7(7): e40134 (2012),
Bahrami, M., Matcha, C. K., Khatami, S. M., Roy, S., Srinivasa, S. G., Vasić, B.: Investigation into harmful patterns over multitrack shingled magnetic detection using the Voronoi model. IEEE Transactions on Magnetics, 51(12), (2015).
Banrejee, W.: Nanocrystals in Nonvolatile Memory, Pan Stanford Publishing, Singapore (2018),
Bashir, M. A., Meloche, E., Gubbins, M. A., Basu, S., Wong, A., McConnel, B. R., Lamberton, R. R: Dynamic Field Gradient and Erasure After Write for High Data Rate Recording, IEEE Transactions on Magnetics, 48(11), (2012).
Bąk, K.: Projektowanie testu aplikacyjnego układów pamięci NAND FLASH, Biuletyn WAT, LXII(4), (2013),
Bertram, H. N.: Theory of Magnetic Recording, Cambridge University Press, London (1994),
Bertram, H. N., Fiedler, L. D.: Amplitude and bit shift spectra comparision in thin metalic media, IEEE Transactions on Magnetics 19(5) (1983),
Bhat, W. A., Quadri, S. M.K.: restFS: Secure Data Deletion using Reliable & Efficient STackable File System, IEEE 10th International Symposium on Applied Machine Intelligence and Informatics (SAMI), (2012),
Bigot, J.-Y., Hübner, W., Rasing, T., Chantrell, R.: Ultrafast Magnetism I Proceedings of the International Conference UMC 2013 Strasbourg, France, October 28th - November 1st, 2013, Springer, Cham (2015),
Bitter, F.: Experiments on the Nature of Ferromagnetism, Physical Review 41(507), (1932),
Bloomberg, D. F., Hughes, G. F., Hoffman, R. J.: Analytic determination of overwrite capability in magnetic recording systems, IEEE Transactions on Magnetics 15(6) (1979),
Blyth, A.: Analysis of data erasure capability on SSHD drives for data recovery, Annual ADFSL Conference on Digital Forensics, Security and Law. 7 (2018),
Bodo, M.: Hard Drive Bible, Corporate Systems Center, Santa Clara (1996),
Breeuwsma, M., Jongh, M. de, Klaver, C., Knijff, R. van der, Roeloffs, M.: Forensic Data Recovery from Flash Memory, Small Scale Digital Device Forensic Journal 1(1), (2007),
Brewer, J. E., Gill, M.: Nonvolatile memory technologies with emphasis on flash, John Wiley & Sons Inc., Hoboken (2008),
Briffa, J. A., Schaathun, H. G., Wesemeyer, S.: An Improved Decoding Algorithm for the Davey-MacKay Construction. Proceedings IEEE International Conference on Communications., 2010-May. (2010),
Buck, D. A.: Ferroelectrics for Digital Information Storage and Switching, Report R-212 MIT, (1952),
Buschow, K. H. J., Boer, de, F. R.: Physics of Magnetism and Magnetic Materials, Kluiwer Academic Publishers, New York (2004),
Butler, J. S.: Fabrication and Characterization of Nanomagnetic Media for Data Storage and Logic Operations. University of California, Riverside, (2014).
Campardo, G., Micheloni, R., Novosel, D., VLSI-Design of Non-Volatile Memories, Springer Verlag, Berlin, (2005),
Capelletti, P., Golla, C., Olivo, P., Zanoni, E.: Flash Memories, Kluwer Academic Publisher, Boston, (1999),
Chan, K. S., Kanai, Y., Itagaki, R., Rahardja, S.: Optimization of the spin-torque oscillator response for microvawe-assisted magnetic recording, IEEE Access,7 (2019),
Chan, K. S., Rachid, E. M., Eason, K., Radhakrishnan, R., Teo, K. K.: Comparision of one- and two-dimensional detectors on simulated and spin-stand readback waveforms, Journal of Magnetism and Magnetic Materials 324 (2012),
Chan, K. S., Radhakrishnan, R., Eason, K., Elidrissi, M. R., Miles, J. J., Vasic, B., Krishnan, A. R.: Channel models and detectors for two-dimensional magnetic recording. IEEE Transactions on Magnetics, 46(3), (2010).
Chen, B. M., Lee, T. H., Peng, K., Venkataramanan, V.: Hard Disk Drive Servo Systems, Springer-Verlag, London, (2006),
Chen, X., Tomizuka, M.: Spiral Servo Writing in Hard Disk Drives Using Iterative Learning Based Tracking Control, IFAC Proceedings Volumes, 44(1), (2011).
Cohen, F.: The Science of Digital Forensics: Recovery of Data from Overwritten Areas of Magnetic Media, Journal of Digital Forensics, Security and Law 7(4) , Article 1 (2012).
Colinge, J. P., Colinge, C. A.: Physics of Semiconductor Devices, Kluiwer Academic Publisher, Dordrecht, (2002),
Companieh, A. A., Eaton, R., Indeck, R., Moser, M.: In situ ultra-high resolution magnetic imaging. IEEE Transactions on Magnetics 37(4), (2001),
Courbon, F., Skorobogatov, S., Woods, Ch.,: Reverse Engineering Flash EEPROM Memories Using Scanning Electron Microscopy, CARDIS 2016: Smart Card Research and Advanced Applications, Springer International Publishing (2017),
Cullity, B. D., Graham, C. D.: Introduction to magnetic materials, John Wiley & Sons Inc., Hoboken (2009),
Davey, M. C., MacKay, D. J. C.: Reliable communication over channels with insertions, deletions, and substitutions, IEEE Transactions on Information Theory 47(2), (2001),
De Nardi, C., Desplats, R., Perdu, P., Beaudoin, F., Gauffier, J-L.: Oxide charge measurements in EEPROM devices, Microelectronics Reliability 45 (2005),
De Nardi, C., Desplats, R., Perdu, F., Gauffier, J-L, Guérin, C.: Descrambling and data reading technique for Flash-EEPROM memories. Applications to smart card, Microelectronics Reliability 46(2006),
Dee, R. H., Franzel, K. S., Jurneke, J.: Pattern Dependent Overwrite on Thick Media, IEEE Transactions on Magnetics 29(6), (1993),
Dieny, B., Goldfarb, R. B., Lee, K.-J.: Introduction to Magnetic Random Access Memory, IEEE Press, Piscataway, (2017),
Dipert, B., Levy, M.: Designing with Flash Memory, Annabooks, San Diego, (1993),
Du, C., Pang, C. K., Multi-Stage Actuation Systems and Control, CRC Press, Boca Raton, (2019),
Evans R. B., Griesbach, J. S, Messner, W. C.: Piezoelectric Microactuator for Dual Stage Control, IEEE Transactions on Magnetics 35(2), (1999),
Fayling, R. E., Szczech, T. J., Wollack, E. F.: A model for overwrite modulation in longitudinal recording, IEEE Transactions on Magnetics 20(5), (1984),
Feynman R. P., Leighton R. B., Sands M.: Feynmana wykłady z fizyki, PWN Warszawa (1970),
Figueiredo Garrido, N. M., de, Cercas, F. A. B.: Equalization in Hard Disk Drive Read Channels, 21st International Conference on Telecommunications (ICT), Lisboa, (2014),
Fowler, R. H., Nordheim, L.: Electron Emission in Intense Electric Fields, Proceedings of the Royal Society of London, 119(781), (1928),
Gajek, M., Bibes, M., Fusil, S., Bouzehouane, K., Fontcuberta, J., Barthelemy, A., Fert, A.: Tunnel junctions with multiferroic barriers. Nature Materials, 6(4), (2007),
Garcia, V., Bibes, M.: Ferroelectric tunnel junctions for information storage and processing, Nature Communications, 5, 4289 (2014),
Gilmer, D. C., Rueckes, T., Cleveland, L.: NRAM: a disruptive carbon-nanotubes resistance-change memory, Nanotechnology 9(13), (2018),
Goldman, N., Bertone, P., Chen, S., Dessimoz, C., LeProust, E.M., Sipos, B., Birney, E.: Towards practical, high-capacity, low-maintenance information storage in synthesized DNA. Nature (2013)
Gomez, R., Adly, A., Mayergoyz, I., Burke, E.: Magnetic Force Scanning Tunnelling Microscope Imaging of Overwritten Data. IEEE Transactions on Magnetics 28(5), (1992),
Gomez, R., Burke, E., Adly, A., Mayergoyz, I., Gorczyca, J.: Microscopic Investigations of Overwritten Data. Journal of Applied Physics 73(10), 6001 (1993),
Granz, S., Conover, M., Guzman, J., Cross, W., Harlee, P., Rausch, T.: Perpendicular Interlaced Magnetic Recording, IEEE Transactions on Magnetics 55(12), (2019),
Granz, S., Jury, J., Rea, Ch., Ju, G., Thiele, J.-U., Rausch, T., Cage, E. C.: Areal Density Comparision Between Conventional, Shingled and Interlaced Heat-Assisted Magnetic Recording With Multiple Sensor Magnetic Recording, IEEE Transactions on Magnetics 55(3), (2019),
Gruber, J., Jóźwiak, I. J., Kowalczyk, D.: Metody odzyskiwania i kasowania danych z nośników magnetycznych i nośników pamięci Flash, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Organizacja i Zarządzanie 1921(74) (2014),
Grundmann, M.: The Physics of Semiconductors, Springer, Berlin, (2006),
Guo, G., Chen, R., Low, T. S., Wang, Y.: Optimal control design for hard disk drive servosystems, IEEE Procedings - Control Theory and Applications 149(3) (2002),
Guo R., You L., Zhou Y., Lim Z.S., Zou X., Chen L., Ramesh R., Wang J.: Non-volatile memory based on the ferroelectric photovoltaic effect. Nature Communications, 4, 1990 (2013),
Gupta, M. R., Hoeschele, M. D., Rogers, M. K: Hidden Disk Areas: HPA and DCO. International Journal of Digital Evidence 5(1), (2006),
Gutmann, P.: Secure Deletion of Data from Magnetic and Solid-State Memory. Proceedings of the Sixth USENIX Security Symposium, San Jose, CA, July 22-25, (1996),
Hadjipanayis, G. C., Prinz, G. A.: Science and Technology of Nanostructured Magnetic Materials, Plenum Press, New York, (1991),
Hanselman, D.: Brushless Permanent Magnet Motor Design, Magna Physic Publishing, Lebanon, (2006),
Hanzii, D., Kelm, E., Luapunov, N., Milovanov, R., Molodcova, G., Yanul, M., Zubov, D., Determining the state of non-volatile memory cell of floating gate using scanning probe microscopy, Proceedings of the SPIE, Volume 8700 (2013),
Heckel, R., Shomorony, I., Ramchandran, K., Tse, D. N. C.: Fundamental Limits of DNA Storage Systems, IEEE International Symposium on Information Theory (ISIT), (2017),
Hernandez, S., Liu, Z., Jin, P., Granz, S. D., Krivosik, P., Venkataramani, R., Radich, W., Rausch, T., Dykes, J., Gage, E. C.: Geometrical Scaling Limit of Heat-Assisted Magnetic Recording, IEEE Transactions on Magnetics 57(3), (2021),
Holiday D.: Fizyka, PWN Warszawa (1994),
Hou, Y., Sellmyer, D. J.: Magnetic nanomaterials. Fundamentals, synthesis and applications, Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KgaA, Weinheim, (2017),
Hozoi, A., Groenland, J. P. J., Albertini, J.-B., Lodder, J. C.: Analysis of Side Writing Asymetry, IEEE Transactions on Magnetics 39(5), (2003),
Hsu, Ch. Ch.-H., Lin, Y.-T., Yang, E. Ch.-S., Shen, R. S.-J.: Logic Non-Volatile Memory. The NVM solutions from eMemory, World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd. Singapore (2014),
Hubert, A., Schäfer, R.: Magnetic Domain The Analysis of Magnetic Microstructures, Springer, New York, (1998),
Hughes, G.F., Commins, D.M., Coughlin, T.: Disposal of disk and tape data by secure sanitization, IEEE Security and Privacy, 7(4), (2009),
Hwang, E., Azevedo, N., Rabbitt, C., Hall, K., Park, J., Mathew, G., Tedja, S., Rauschmayer, R., Wilson, B.: Performance Evaluation of Array-Reader-Based Magnetic Recording with a Drive-Tap Measurement Platform, IEEE Transactions on Magnetics 50(11), (2014),
Hwang, E., Chang, W., Yoon, S.: Joint Equalization of Asynchronous Reads in Array-Reader-Based Interlaced Magnetic Recording, IEEE Transactions on Magnetics 55(3), (2019),
Hwang, E., Oenning, T., Mathew, G., Rahgozar, P., Tedja, S., Fang, H., Garfunkel, G., Wu, Y., Hu, D., Duquette, P., Fitch, K., Rabbitt, C., Petrizzi, J., Wilson, B., Rauschmayer, R.: Skew-Dependent Performance Evaluation of Array-Reader-Based Magnetic Recording With Dual-Reader, IEEE Transactions on Magnetics 51(4), (2015),
Hwang, E., Park, J., Rauschmayer, R., Wilson, B: Interlaced Magnetic Recording, IEEE Transactions on Magnetics 53(4), (2017),
Indeck, R. S., Muller, M. W., Avazpour, L.: Magnetic Recording Measurements. In: Saleem Hashmi (editor-in-chief), Reference Module in Materials Science and Materials Engineering. Elsevier, Oxford, (2016),
Ishiwara, H., Okuyama, M., Arimoto, Y.: Ferroelectric Random Access Memories Fundamentals and Applications, Springer, Berlin, (2004),
Itoh, K., Tagawa, I., Nakamura, Y.: Analisys of Overwrite Mechanism in Magnetic Recording, Electronics and Communications in Japan, Part 2, Vol. 76, No. 6 (1993),
Jiang, B.-Y., Zhang, K., Machita, T., Chen, W., Dovek, M.: Tunneling magnetoresistive device as read heads in hard disk drives, Journal of Magnetism and Magnetic Materials 571 (2023),
Johnson, M.: Magnetoelectronics, Elsevier, Amsterdam, (2004),
Jong, H. W. de: Two-dimensional coding and detection for data storage on patterned media, University of Twente (2010),
Ju, G., Peng, Y., Chang, E. K. C., Ding, Y., Wu, A. Q., Zhu, X., Kubota, Y., Klemmer, T. J., Amini, H., Gao, L., Fan, Z., Rausch, T., Subedi, P., Ma, M., Kalarickal, S., Rea, Ch. J., Dimitrov, D. V., Huang, P.-W., Wang, K., Chen, X., Peng, C., Chen, W., Dykes, J. W., Seigler, M. A., Gage, E. C., Chantrell, R., Thiele, J.-U.: High Density Heat-Assisted Magnetic Recording Media and Advanced Characterization—Progress and Challenges, IEEE Transactions on Magnetics 51(11), (2015),
Ju, G., Veerdonk, van de, R. J. M., Tamaru, S., Crawford, T. M., Parker, G., Kubota, Y., Wu, M. L., Batra, S., Weller, D., Bain, J. A.: High frequency dynamics of the soft underlayer in perpendicular recording system, Journal of applied physics, 91(10), (2002),
Kanai, Y., Jinbo, Y., Tsukamoto, T., Greaves, S. J., Yoshida, K., Muraoka, H.: Finite-Element and Micromagnetic Modeling of Write Heads for Shingled Recording, IEEE Transactions on Magnetics, 46(3), (2010),
Kanekal, V.: Data Reconstruction from a Hard Disk Drive using Magnetic Force Microscopy. A Thesis submitted in partial satisfaction of the requirements for the degree Master of Science UC San Diego (2013),
Kang, H. J., Kim K.-S., Lee, S.-H., Chung, C. C., Bias Compensation for Fast Servo Track Writer Seek Control, IEEE Transactions on Magnetics 47(7), (2011),
Khatami, S. M., Vasić, B.: Generalized Belief Propagation Detector for TDMR Microcell Model, IEEE Transactions on Magnetics 49(7), (2013),
Khizroev, S., Litvinov, D.: Perpendicular magnetic recording: Writing process. Journal of applied physics, 95(9), (2004),
Khizroev, S., Litvinov, D.: Perpendicular magnetic recording, Kluiwer Academic Publishers, Dordrecht (2004),
Kittel C.: Wstęp do fizyki ciała stałego, PWN Warszawa (1976),
Klonowski, M., Przykucki, M., Strumiński, T.: Data deletion with provable security, Lecture notes in computer science vol. 5379, Springer, Berlin, Heidelberg, (2009),
Lacaze, P. C., Lacroix, J.-Ch.: Non-volatile Memories, ISTE Ltd., London, (2014),
Lee, B. C., Ipek, E., Mutlu, O., Burger, D.: Phase Change Memory Architecture and the Quest for Scalability, Communications of the ACM, 53(7), (2010),
Li, N.: Longitudinal recording on FePt and FePtX (X = B, Ni) intermetallic compounds, A dissertation submitted to the graduate facultyin partial fulfillment of the requirements for the degree of doctor of philosophy, Rice University, Houston, (1998),
Li, S., Zhang, H., Steiner, P. L.: Analysis of Spectra in Reverse Overwrite, IEEE Transactions on Magnetics 39(5), (2003),
Li, S., Zhang, H., Zhu, W.: A general approach for overwrite spectra, Journal of Applied Physics, 93(10), (2003),
Limbachiya, D., Dhameliya, V., Gupta, M. K.: On optimal family of codes for archival DNA storage, Seventh International Workshop on Signal Design and its Applications in Communications (IWSDA), (2015),
Lin, G. H., Zhao, Y., Bertram, H. N.: Overwrite in Thin Film Disk Recording Systems, IEEE Transactions on Magnetics 29(6) (1993),
Lin, S., Costello, D. J.: Error control coding, Pearson Education Inc., Upper Saddle River (1983),
Litwinow, D., Lyberatos, A., Wolfson, J., Bain, J., Khizroev, S.: Recording Layer Influence on the Dynamics of a Soft Underlayer, IEEE Transactions on Magnetics 38(5) (2002),
Liu, Y., Xiao, S., Wang, H., Wang, X. A.: New provable data transfer from provable data possession and deletion for secure cloud storage, International journal of distributed sensor networks 15(4) (2019),
Liu, Z.: Micromagnetic Study of Composite Media for High Density Heat Assisted Magnetic Recording, A Dissertation Submitted To The Faculty Of The Graduate School Of The University Of Minnesota, (2017),
Mallinson, J. C.: Magneto-Resistive and Spin Valve Heads, Academic Press, San Diego, (2002),
Mamun, al, A., Guo, G. X., Bi, Ch.: Hard Disk Drive Mechatronics and Control, CRC Press, Boca Raton, (2006),
Mathew, G., Hwang, E., Park, J., Garfunkel, G., Hu, D.: Capacity Advantage of Array-Reader-Based Magnetic Recording (ARMR) for Next Generation Hard Disk Drives, IEEE Transactions on Magnetics 50(3), (2014),
Mayergoyz, I. D., Tse, C., Krafft, C., Gomez, R.D.: Spin-stand imaging of overwritten data and its comparison with magnetic force microscopy. Journal Of Applied Physics 89(11) (2001),
Mayergoyz, I. D., Tse, C.: Spin-stand Microscopy of Hard Disk Data. Elsevier Science Ltd., Amsterdam (2007),
Metzger, P.: Anatomia dysków twardych. Helion, Gliwice (1994),
Metzger, P.: Anatomia PC. Helion, Gliwice (2007),
Micheloni, R., Crippa, L., Marelli, A.: Inside NAND Flash Memories, Springer, Dordrecht (2010),
Moreira, J. C., Farrell, P. G., Essentials of Error Control Coding, John Wiley & Sons, Ltd., Chichester (2006),
Muraoka H., Ohki S., Nakamura Y.: Transition Shift and Overwrite Characteristics in Perpendicular Magnetic Recording, Journal of The Magnetic Society of Japan 18(S1), (1994),
Nikitenkov, N.N.: Modern Technologies for Creating Thin-film Systems and Coating, Intechopen, London (2017),
Nikkel, B., Metody zabezpieczenia cyfrowego, tłum. K. Kulczycki, Wydawnictwo Naukowe PWN S. A., Warszawa (2021),
Ning, S., Iwasaki, T. O., Hachiya, S., Rosendale, G., Manning, M., Viviani, D., Rueckes, T., Takeuchi, K.: Carbon nanotube memory cell array program error analysis and tradeoff between reset voltage and verify pulses, Japanese Journal of Applied Physics, 55, 04EE01 (2016),
Ning. S., Iwasaki, T. O., Shimomura, K., Johguchi, K., Yanagizawa, E., Rosendale, G., Manning, M., Viviani, D., Rueckes, T., Takeuchi, K.: Investigation and Improvement of Verify-Program in Carbon Nanotube-Based Nonvolatile Memory, IEEE Transactions on Electron Devices 62(9), (2015),
Ning, S., Iwasaki, T. O., Tanakamaru, S., Viviani, D., Huang, H., Manning, M., Rueckes, T., Takeuchi, K.: Reset-Check-Reverse-Flag Scheme on NRAM With 50% Bit Error Rate or 35% Parity Overhead and 16% Decoding Latency Reductions for Read-Intensive Storage Class Memory, IEEE Journal of Solid State Circuits 51(8), (2016),
Ning, S., Luo, J.: Demonstration and Understanding of Nano-RAM Novel One-Time Programmable Memory Application, IEEE Transactions on Electron Devices 66(5), (2019),
Nishi, Y.: Advances in Non-volatile Memory and Storage Technology, Elsevier, Cambridge, (2014),
Ogrodnik, P. A.: Indukowana prądem dynamika momentu magnetycznego w złączach tunelowych, Rozprawa doktorska, Politechnika Warszawska, Warszawa (2015),
Orfanidis, S. J.: Introduction to signal processing, Prentice-Hall, Inc. Upper Saddle River, (1995),
Osawa, H., Kurihara, Y., Okamoto, Y., Saito, H., Muraoka, H., Nakamura, Y., PRML Systems for Perpendicular Magnetic Recording, Journal of The Magnetics Society of Japan, 21(S2), (1997),
Ozaki, K., Okamoto, Y., Nakamura, Y., Osawa, H., Muraoka, H.: ,ITI canceller for reading shingle-recorded tracks, Physics Procedia 16 (2011),
Perry, P., Li, M., Lin, M.-Ch., Zhang, Z.: Runlength Limited Codes for Single Error-Detection and Single Error-Correction with Mixed Type Errors, IEEE Transactions on Information Theory 44(4), (1998),
Piramanayagam S. N.: Perpendicular Recording Media for Hard Disk Drives, Journal of applied physics, 102(1), (2007),
Piramanayagam S. N., Chong, T. C.: Developments in data storage. Materials Perspective. John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, (2012),
Plumer, M. L., Ek van, J., Weller, D.: The physics of ultra-high-density magnetic recording, Springer-Verlag, Berlin (2001),
Porthun, S., Berge ten, P., Lodder, J. C.: Bitter colloid observations of magnetic structures in perpendicular magnetic recording media. Journal of magnetism and magnetic materials, 123(1-2), (1993).
Prince, B., Due-Gundersen, G.: Semiconductor Memories, John Wiley & Sons Ltd., Chichester, (1983),
Qin, G. W., Ren, Y. P., Xiao, N., Yang, B., Zuo, L., Oikawa, K.: Development of high density magnetic recording media for hard disk drives: materials science issues and challenges, International Materials Reviews, 54(3), (2009),
Reardon, J., Secure Data Deletion, Springer International Publishing AG, Zurich, (2016),
Redaelli, A.: Phase Change Memory Device Physics, Reliability and Applications, Springer, Cham, (2018),
Roscamp, T. A., Curland, N.: A self consistent model for overwrite modulation in thin film recording media, IEEE Transactions on Magnetics 24(6) (1988),
Rosendale, G., Kianian, S., Manning, M., Hamilton, D., Huang, X. M. H., Robinson, K., Kim, Y. W., Rueckes, T.: A 4 Megabit Carbon Nanotube-based Nonvolatile Memory (NRAM), 2010 Proceedings of ESSCIRC, Seville, (2010),
Salvo, de, B.: Silicon Non-Volatile Memories. Paths of innovation, ISTE Ltd. London, (2009),
Sapapporn, C., Seangsri, S., Srisertpol, J.: Classfying and Optimizing Spiral Seed Self-Servo Writer in Manufacturing Process Using Artificial Intelligence Techniques, MDPI Systems, 11, 268, (2023),
Scheunert, G., McCarron, R., Kullock, R.,Cohen, S. R., Rechav, K., Kaplan-Ashiri, I., Bitton, O., Hecht, B., Oron, D.: Gap-mode-assisted light-induced switching of sub-wavelength magnetic domains, Journal of applied physics, 123(14), (2018),
Schouhamer Immink, K. A.: Codes for Mass Data Storage Systems, Shannon Foundation Publishers, Eindhoven (2004),
Schouhamer Immink, K. A., Hollmann, H. D. L., Prefix-Synchronized Run-Length-Limited Sequences, IEEE Journal on selected areas in communications, 10(1), (1992),
Sobey Ch. H., Lansky R. M., Perkins T.: A Drive-Level Error Rate Model for Component Design and System Evaluation. IEEE Transactions on Magnetics 30(2) (1994),
Sobey, Ch. H.: Deep Memory Scopes Speed BER Analysis, Channel Science (2002),
Sobey, Ch. H.: Recovering Unrecoverable Data The Need for Drive-Independent Data Recovery, Channel Science white paper, (2004),
Sobey, Ch. H.: Drive-Independent Data Recovery: The Current State-of-the-Art, IEEE Transactions on Magnetics 42(2), (2006),
Sołodow, I. A.: Mechanizm działania dysku twardego typu HDD i możliwości odzyskiwania danych po jego uszkodzeniu, Prokuratura i Prawo 3. (2018),
Song, H.: Applicatins of iterative decoding to magnetic recording channels. A dissertation submitted to the graduate facultyin partial fulfillment of the requirements for the degree of doctor of philosophy, University of Oklahoma, Norman (2002),
Spaldin, N. A.: Magnetic materials. Fundamentals and applications, Cambridge University Press, Cambridge, (2003),
Spinelli, A. S., Monzio Compagnoni, Ch., Lacaita, A. L.: Reliability of NAND Flash Memories: Planar Cells and Emerging Issues in 3D Devices, Computers 6(16), (2017),
Stek, A., Stupp, S. E., Luitjens, S. B.: Some Aspects of Overwrite in Thin Magnetic Media, IEEE Transactions on Magnetics, 32(5), (1996),
Stiennon, R., Ernst, R. B., Forslund, F.: Net zeros and ones, John Wiley & Sons Inc., Hoboken (2023),
Stievano, I. S.: Flash Memories, InTech, Rijeka (2011),
Strumiński, T.: Algorytmy ukrywania informacji, Rozprawa doktorska, Politechnika Wrocławska, Wrocław (2013),
Sweeney, P.: Error control coding. From theory to practice, John Wiley & Sons, Ltd., Chichester (2002),
Szczeniowski Sz.: Fizyka doświadczalna cz. 3 – elektryczność i magnetyzm, PWN Warszawa (1980),
Sze, S. M., Ng, K. K.: Physics of Semiconductor Devices, Wiley Inc., Hoboken (2007),
Šestanj I.: NAND Flash Data Recovery Cookbook, Igor Šestanj, Belgrade (2016),
Tang, D. D., Pai C.-F.: Magnetic Memory Technology. Spin-Transfer-Torque MRAM and Beyond, John Wiley & Sons, Ltd., Hoboken, (2021),
Tang, Y.-S., Herbst, G., Spin Stand Study of the Longitudinal Field Effect on Servo PES, IEEE Transactions on Magnetics 50(11), (2014),
Thiyagarajah, N., Asbahi, M., Wong, R. T. J., Low, K. W. M., Yakovlev, N. L., Yang, J. K. W., Ng, V.: A facile approach for screening isolated nanomagnetic behavior for bit-patterned media, Nanotechnology 25 (2014),
Trai, V. D., Park, D. J.: A survey of data recovery on flash memory, International Journal of Electrical and Computer Engineering 10(1), (2020),
Tseng, C.Y.: The study and development of automatic data acquisition system for spin-stand imaging and drive independent recovery of hard disk data. Dissertation Submitted to the Faculty of the Graduate School of the University of Maryland, (2007),
Uematsu, Y., Fukushi, M.: Servo track writing technology, Fujitsu Scientific & Technical Journal, 37(2), (2001),
Uematsu, Y., Fukushi, M., Taniguchi, K.: Development of the Pushpin Free STW, IEEE Transactions on Magnetics, 37(2), (2001),
Vasić, B., Khatami, M., Nakamura, Y., Okamoto, Y., Kanai, Y., Barry, J. R., Sadeghian, E. B.: A study of TDMR signal processing opportunities based on quasi-micromagnetic simulations. IEEE Transactions on Magnetics, 51(4), (2015).
Vasić, B., Kurtas, E. M.: Coding and signal processing for magnetic recording systems, CRC Press LLC, Boca Raton (2005),
Veeravalli,V. V.: Detection of Digital Information from Erased Magnetic Disks, Masters thesis, Carnegie-Mellon University, (1987),
Wachenschwanz, D., Jeffers, F.: Overwrite as a function of record gap lenght, IEEE Transactions on Magnetics 21(5), (1985),
Wang, S. X., Taratorin, A. M.: Magnetic information storage technology, Academic Press, San Diego (1999),
Wang, Y., Erden, M. F., Victora, R. H.: System study of two dimensional magnetic recording system, IEEE Transactions on Magnetics 50(11), (2014),
Wang, W., Nomura, K., Yamaguchi, H, Nakamura, K., Eshita, T., Ozawa, S., Takai, K., Mihara, S., Hikosaka, Y., Hamada, M., Kataoka, Y.: Control of La-doped Pb(Zr,Ti)O3 crystalline orientation and its influence on the properties of ferroelectric random access memory, Japanese Journal of Applied Physics, 56, 10PF14, (2017),
Wei, M., Grupp, L. M, Spada, F.E., Swanson, S.: Reliably Erasing Data From Flash-Based Solid State Drives, 9th USENIX Conference on File and Storage Technologies, San Jose, CA, February 15-17, (2011),
Wright, C., Kleiman, D., Shyaam Sundhar, R. S.: Overwriting Hard Drive Data: The Great Wiping Controversy. R. Sekar and A.K. Pujari (Eds.): ICISS 2008, LNCS 5352, Springer-Verlag Berlin, Heidelberg (2008),
Wu, F., Fan, Z., Yang, M-Ch., Zhang,B., Ge, X., Du, D. H. C.: Performance Evaluation of Host Aware Shingled Magnetic Recording (HA-SMR) Drives, IEEE Transactions on Computers 66(11), (2017),
Wu, F., Li, B., Zhang, B., Cao, Z., Diehl, J., Wen, H., Du, D. H. C.: Tracklace: Data Management for Interlaced Magnetic Recording, IEEE Transactions on Computers 70(3), (2021),
Wu, J., Holloway, L., Laidler, H., O’Grady, K., Khizroev, S., Howard, J. K., Gustafson, R. W., Litvinov, D.: Magnetic Characterization of Perpendicular Recording Media, IEEE Transactions on Magnetics 38(4), (2002),
Wu, Z.: Coding and Iterative Detection for Magnetic Recording Channels, Springer Science + Business Media LLC, New York (2000),
Xiong, S.: Head-disk Interface Study for Heat Assisted Magnetic Recording (HAMR) and Plasmonic Nanolithography for Patterned Media, PhD thesis, University of California, Berkeley (2014),
Yadav, A. K., Saxena, P., Gaur, P., Pathak, P. K.: Self-tuning fuzzy PID controller for servo control of hard disk drive with time delay, International Journal of Information Technology 13 (2021),
Yamada, T., Fukushi, M., Suzuki, H., Takaishi, K.: Servo track writing technology, Fujitsu Scientific & Technical Journal, 42(1), (2006),
Yokosawa, T., Kainuma, K., Isozaki, M.: Reliability of Perpendicular Magnetic Recording Media. Fuji Electric Review, 53(2), (2007),
Yoon, S., Hwang, E.: Joint Multi-Level Readback for Array-Reader Based Interlaced Magnetic Recording, IEEE Transactions on Magnetics 37(3), (2021),
Zhang, J., Du, C., Jiang, S., Measurement and modelling of disturbances in a servo track writer and advanced loop shaping to achieve higher track density, Transactions of the Institute of Measurement and Control, 32(2), (2010),
Zhao, W., Prenat, G.: Spintronic-based Computing, Springer, Cham (2015),
Агалиди, Ю. С., Кожухарь, П. В., Левый, С. В., Мачнев, А. М., Пономарёв, С. Л.: Исследование индуцированных магнитных полей рассеяния тонкопленочных дисперсных ферромагнетиков, Известия высшых учебных заведений. Радиоэлектроника т. 55 № 5(559) (2012),
Аксенов, В. А., Вичес, А. И., Гитлиц, В. М.: Точная магнитная запись, Энергия, Москва (1973),
Бутрим, В. И., Вишневский, В. Г., Дубинко, С. В.: Динамический диапазон материалов для магнетооптической визуализации магнитных полей, Журнал технической физики 71(4)б (2001),
Василевский, Ю. А., Носители магнитной записи, Искусство, Москва, (1989),
Гук, М. Ю.: Дисковая подсистема ПК, СПБ, Санкт Петербург (2001),
Ивашов, Е. Н., Степанчиков, С. В., Нанотехнологические процессы и оборудование электронной техники, Московской государственный институт электроники и математики (Технический университет), Москва (2009),
Коженевский, С., Прокопенко, С., Гайшинец, В.: Восстановление информации на жестких дисках с заклинившим шпиндельным двигателем, Реєстрація, зберігання та обробка даних, том 10, №4, (2008).
Коженевский, С. Р., Прокопенко, С. Д., Ткаченко, С. Ю.: Взгляд на жёсткий диск "изнутри". Методическое пособие. ООО "ЕПОС", Київ, (2004).
Коженевский, С. Р., Рыбальский, О. В.: Аппаратура утилизации информации, Сучасна Спеціальна Техніка, 4(23), (2010),
Коженевский, С. Р.: Аппаратные методы восстановления информации, хранимой на жестких дисках, Реєстрація, зберігання та обробка даних. Том 4, № 2, (2002),
Коженевский, С. Р.: Взгляд на жёсткий диск "изнутри". Визуальный анализ. ООО "ЕПОС", Київ, (2004).
Коженевский, С. Р.: Взгляд на жёсткий диск "изнутри". Магнитные головки, ООО "ЕПОС", Київ (2009).
Коженевский, С. Р.: Взгляд на жёсткий диск "изнутри". Механика и сервосистема, ООО "ЕПОС", Київ (2007).
Коженевский, С. Р.: Взгляд на жёсткий диск "изнутри". Основы хранения информации, ООО "ЕПОС", Київ (2005).
Коженевский, С. Р.: Взгляд на жёсткий диск "изнутри". Перезапись информации, ООО "ЕПОС", Київ (2006).
Коженевский, С. Р.: Взгляд на жёсткий диск "изнутри". Словарь терминов, ООО "ЕПОС", Київ (2010).
Крайзмер, Л. П.: Запоминающие устройства, Энергия, Москва, (1965),
Кудрявцева, С. П.: Основы магнитной записи информации. Учебное пособие для студентов физического факультета, Саратовский национальный исследовательский государственный университет им. Н. Г. Чернышевского, Саратов (2017),
Кулаков, В.: Программирование дисковых подсистем, Питер, Санкт Петербург (2002),
Кулаков, В.: Программирование на аппаратном уровне. Специальный справочник, Питер, Санкт Петербург (2001),
Лауфер, М. В., Крижановский, И. А., Теоритические основы магнитной записи сигналов на движущийся носитель, Вища школа, Київ, (1982),
Мікуліч, А. С., Курс агульнай фізікі. Электрычнасць і магнетызм. Вышэйшая школа, Менск (1995),
Морозов, В., Яценко, С.: Современные накопители на жёстких магнитных дисках част 1, Ремонт электронной техники №3 (2003),
Морозов, В., Яценко, С.: Современные накопители на жёстких магнитных дисках част 3, Ремонт электронной техники №5 (2003),
Морозов, В., Яценко, С.: Современные накопители на жёстких магнитных дисках част 3, Ремонт электронной техники №9 (2003),
Нортон, П., Джорден., Р.: Работа с жёстким диском IBM PC, пер. с английского Савицкий, М. М., Финогенов, К. Г., Мир, Москва (1992),
Павлов, В. А.: Подсистема дисковой памяти ПК. Учебное пособие для вузов, СарФТИ, Саров, (2002),
Потехин, В. А.: Схемотехника цифровых устройств, В-Спектр, Томск, (2012),
Преобряженский, А. А.: Теория магнетизма, магнитные материалы и элементы, Высшая школа, Москва, (1972),
Рандошкин, В. В., Васильева, Н. В., Дурасова, Ю. А., Сысоев, Н. Н., Сысоев, П. Н., Ладыгин, В. М.: Магнитооптическая визуализация магнитных полей рассеяния обпазцов горных пород с помощью магнитоодноосных пленок ферритов - гранатов, Вестник Московского Университета, серия 3, Физика. Астрономия. № 6 (2009),
Сенкевич, Г. Е.: Искусство восстановления данных, БХВ-Петербург, Санкт Петербург, (2011),
Смирнов, Ю. К.: Секреты восстановления жёстких дисков ПК, БХВ Петербург, Санкт-Петербург, (2011),
Соппа, И. В.: Введение в архитектуру персонального компьютера, Издательство Дальневосточного университета, Владивосток (2001),
Ташков П. А.: Восстанавливаем данные на 100%, Питер, Санкт Петербург (2010),
Тикадзуми, С.: Физика ферромагнетизма. Магнитные свойства вещества. пер. с японского: Бвстрова, М. В., Мир, Москва (1983),
Тикадзуми, С.: Физика ферромагнетизма. Магнитные зарактеристики и практические применения. пер. с японского: Леонова, А. И., Мир, Москва (1987),
Угрюмов, Е. П.: Цифровая схемотехника, БХВ Петербург, Санкт-Петербург, (2005),
Яворский Б. М., Детлаф А. А.: Справочник по физике для инженеров и студентов ВУЗов, Наука, Москва (1971),